Nguyên nhân hóa đơn tiền điện tăng; đề xuất minh bạch hóa các khoản lỗ của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN); những giải pháp để tiếp tục hoàn thiện chính sách giá điện, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội... là những vấn đề được thông tin tại Tọa đàm "Phát triển bền vững ngành điện-Những vấn đề đặt ra" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức ngày 10-9.

EVN không phải là đơn vị bán lẻ điện duy nhất

Chia sẻ rõ hơn về những phản ánh hóa đơn tiền điện tăng đột biến của người dân trong thời gian vừa qua, Phó tổng giám đốc EVN Nguyễn Xuân Nam cho biết, qua rà soát phần sản lượng trong tháng 8, có khoảng 3,2 triệu hộ/31,8 triệu hộ khách hàng sinh hoạt, chiếm hơn 10%, có sản lượng điện tăng cao hơn so với tháng 7. Rà soát cũng cho thấy, những ngày đầu tháng 8 nắng nóng bất thường nên sản lượng của hệ thống tăng kỷ lục, đạt hơn 1 tỷ kWh, lập đỉnh cao nhất từ trước đến nay.

Ông Nguyễn Xuân Nam cũng cho biết, EVN đã thực hiện ghi nhận chỉ số tiêu thụ điện qua công tơ điện tử, nên không thể can thiệp làm sai lệch chỉ số tiêu thụ điện. Thêm vào đó, những phản ánh về hóa đơn tiền điện tăng sốc cũng có thông tin giả, một số thông tin đưa không đúng, nhằm câu view bán hàng online và có cả thông tin không xác định được địa chỉ để làm rõ.

Ở góc độ khác, ông Nguyễn Xuân Nam thông tin, hiện nay, EVN không phải là đơn vị duy nhất bán lẻ điện cho khách hàng. Ngoài EVN, có các tổ chức mua buôn, bán lẻ, ví dụ như tại các khu đô thị, chung cư, khu công nghiệp, đơn vị quản lý lập ra một đơn vị mua buôn của EVN theo giá ưu đãi của Nhà nước rồi bán lại cho khách hàng trong khu vực đó. Phần này, EVN không kiểm soát được.

Thông tin tại tọa đàm, ông Trịnh Quốc Vũ, Phó cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương cho biết: Hiện nay, EVN không phải là đơn vị bán lẻ điện duy nhất trên toàn quốc. Bên cạnh EVN, hiện có 742 doanh nghiệp mua buôn và bán lẻ điện với thị phần chiếm khoảng 8,59%. Như vậy, thị phần theo sản lượng điện thương phẩm mà EVN bán cho các khách hàng sử dụng điện chiếm khoảng 91,4%. TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội bày tỏ, hiện nay, EVN không phải "một mình một chợ" và đã có những nhà cung cấp bán lẻ khác nữa, mặc dù tỷ lệ chưa cao.

Nhìn nhận từ góc độ người tiêu dùng, đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu cho rằng, EVN cần chủ động cảnh báo, gửi cảnh báo sớm cho hộ gia đình khi ghi nhận mức tiêu thụ điện tăng cao bất thường, thay vì chờ đến cuối tháng mới phát hành hóa đơn. “Lý lẽ thì ngành điện đúng, nhưng nếu có cảnh báo trước thì người dân sẽ thay đổi thói quen, chủ động kiểm soát chi phí, tránh tình trạng bất ngờ khi nhận hóa đơn tiền điện", đại biểu Phan Đức Hiếu bày tỏ.

Vì sao EVN bị thâm hụt gần 45.000 tỷ đồng?

Hiện nay, Bộ Công Thương đang xây dựng, lấy ý kiến sửa đổi Nghị định 72 quy định về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân, trong đó đề xuất cho phép EVN tính toán và phân bổ vào giá điện những khoản chi phí sản xuất, cung ứng chưa được bù đắp từ năm 2022 đến nay. Khoản này tương ứng với số lỗ gần 45.000 tỷ đồng tính tới cuối năm ngoái.

EVN cho biết các khoản lỗ gần 45.000 tỷ đồng đến từ hai nguyên nhân chính. Một là, các khoản chi phí chưa được tính, hoặc tính chưa đủ trong các lần điều chỉnh giá điện trước đây. Hai là, chi phí hỗ trợ khách hàng do dịch Covid-19 và cung cấp điện tới các vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo. Đơn cử, năm 2022, giá bán lẻ điện bình quân là 1.882,73 đồng/kWh, nhưng chi phí sản xuất lên tới 2.032,26 đồng. Như vậy, giá bán thấp hơn giá thành khoảng 149,53 đồng/kWh. Năm 2023, giá bán lẻ điện được điều chỉnh hai lần với mức tăng tổng cộng 7,5%, nhưng vẫn thấp hơn so với tính toán giá điện bình quân. Giai đoạn này, mỗi kWh bán ra, EVN lỗ khoảng 135,33 đồng.

Phân tích tại tọa đàm, các ý kiến đồng thuận cao về nhận định: Giá bán lẻ điện hiện nay chưa phản ánh đúng chi phí sản xuất, trong khi ngành điện phải bảo đảm đa mục tiêu: Bảo đảm an ninh năng lượng, kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, hỗ trợ an sinh xã hội. Tuy nhiên các ý kiến cho rằng, để tạo được sự đồng thuận trong xã hội, ngành điện cần giải trình rõ bằng số liệu trung thực, chính xác các khoản lỗ do nguyên nhân khách quan (Nhà nước định giá bán điện thấp hơn chi phí đã tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ) hay do công tác quản trị còn yếu khi tính cả các chi phí không hợp lý, hợp lệ vào giá.

Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính, Nguyễn Tiến Thỏa nhận định, giá điện hiện nay vẫn đang được bù trừ, cân đối theo hướng hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, chưa thực sự “thị trường hóa” toàn diện. “Điện không phải là hàng hóa thị trường đơn thuần. Giá điện do Nhà nước quyết định. Giai đoạn 2022-2023, do nhiều yếu tố khách quan như chi phí đầu vào tăng, tác động toàn cầu và yêu cầu phục hồi kinh tế sau dịch, giá bán điện đã được giữ thấp hơn giá thành 135-149 đồng/kWh. Các khoản chi phí này về nguyên tắc là hợp lý và cần được tính đúng, tính đủ theo Luật Điện lực, nhưng do yêu cầu điều hành vĩ mô nên chưa phản ánh hết vào giá”, ông Nguyễn Tiến Thỏa phân tích.

Theo chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn, trong giai đoạn 2021-2023, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều chịu tác động nặng nề từ biến động giá nhiên liệu, không riêng Việt Nam. Và trên thực tế, hầu hết các quốc gia đều có sự can thiệp của Chính phủ nhằm điều tiết, giữ ổn định và cân đối lại các khoản lỗ. Điều đó đồng nghĩa doanh nghiệp điện lực được phép thu hồi chi phí qua giá điện trong giai đoạn sau, giúp ổn định thị trường, nhất là khi chịu tác động từ biến động chính trị và kinh tế.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu cho rằng bản chất của con số gần 45.000 tỷ đồng là "lỗ chính sách", tức là mua đầu vào cao, bán đầu ra thấp, hay nói cách khác, "chi phí chưa được phân bổ vào giá điện" do cơ chế kiểm soát giá điện Nhà nước. Tuy nhiên, ông đề nghị cần thông tin cụ thể hơn về các chi phí chưa được tính vào giá điện; cân đối mức tăng giá điện hợp lý trong bối cảnh hiện nay. “Quan trọng nhất là tính hợp lý. Thông tin minh bạch, có lộ trình dài hạn, đánh giá kỹ tác động kinh tế-xã hội và tham vấn rộng rãi người dân, tôi tin rằng khi có lý, có tình, nhân dân sẽ ủng hộ”, đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu nêu quan điểm.

Thủ tướng Chính phủ nhiều lần nhấn mạnh: Nhiệm vụ bắt buộc là đáp ứng đủ điện cho sản xuất, sinh hoạt trong mọi tình huống. Chính vì vậy, việc hoàn thiện chính sách giá điện, minh bạch chi phí, cải thiện dịch vụ-đó không chỉ là bài toán của riêng EVN hay ngành điện, mà là yêu cầu phát triển bền vững quốc gia, bảo đảm an ninh năng lượng trong dài hạn, giữ vững niềm tin của người dân trong giai đoạn chuyển đổi then chốt của thị trường năng lượng Việt Nam.