Bước chuyển trong phát triển kinh tế sáng tạo

Nằm trong vùng lõi di sản Tràng An, làng thêu Văn Lâm (thuộc xã Ninh Hải cũ, nay là phường Nam Hoa Lư) từ lâu đã nổi tiếng với những sản phẩm tinh xảo, góp phần tạo dựng thương hiệu cho vùng đất Cố đô Hoa Lư. Nhưng cũng như nhiều nghề thủ công truyền thống khác, Văn Lâm đã từng trải qua giai đoạn khó khăn: lớp nghệ nhân ngày một ít đi, thanh niên rời làng tìm việc khác, mẫu mã sản phẩm chậm đổi mới, thị trường thu hẹp… Thay vì để nghề mai một, những người gắn bó với nghề đã chọn cách làm mới. Nghệ nhân Vũ Thành Luân, Chủ tịch Hiệp hội nghề thêu Ninh Hải, chia sẻ: “Muốn nghề sống được, không thể chỉ giữ nguyên những hoa văn cũ. Chúng tôi phải làm mới mẫu mã, kết hợp với các nhà thiết kế để đưa thêu tay vào sản phẩm thời trang, đồ trang trí hiện đại, vừa giữ được hồn xưa, vừa đáp ứng nhu cầu của thị trường hôm nay”.

Hay như mới đây, Sở Du lịch đã phối hợp với Doanh nghiệp Xuân Trường, Nhà thiết kế Minh Hạnh xây dựng thí điểm mô hình "Không gian làng nghề truyền thống Ninh Bình" tại Khu du lịch Tam Cốc - Bích Động. Mô hình được thiết kế với 5 cụm không gian nghệ thuật tương ứng với 5 làng nghề truyền thống nổi bật. Đến đây, du khách được trực tiếp trải nghiệm quy trình thêu, đan cói, làm gốm, ươm tơ dệt lụa cùng nghệ nhân.

Từ một hướng đi mới đã mở ra con đường cho nhiều hộ gia đình trong làng thêu Văn Lâm để đưa các sản phẩm thêu truyền thống vào phục vụ du lịch như: quà lưu niệm cho khách du lịch, sản phẩm nội thất cao cấp và cả những bộ sưu tập thời trang được trình diễn tại nhiều sự kiện trong nước. Không chỉ bán sản phẩm, một số hộ dân Văn Lâm còn mở workshop trải nghiệm thêu tay cho khách du lịch sau khi tham quan Tràng An hay Tam Cốc - Bích Động. Những lớp học ngắn ấy không chỉ đem lại nguồn thu, mà còn tạo nên trải nghiệm độc đáo, kết nối du khách với văn hóa bản địa.

Văn Lâm trở thành minh chứng rõ ràng cho cách Ninh Bình đang biến di sản thành nguồn lực sáng tạo, nhưng Văn Lâm không phải là câu chuyện đơn lẻ mà là một trong số rất nhiều mảnh ghép, cùng làm nên bức tranh sáng tạo và phát triển của tỉnh. Trên nền tảng sáng tạo, nhiều sản phẩm truyền thống đã được ứng dụng hiệu quả như: phục hồi và phát triển dòng gốm Bồ Bát cổ bằng công nghệ nung mới, tạo sản phẩm thủ công cao cấp được nhà hàng, khách sạn quốc tế đặt mua; cộng đồng địa phương tham gia ngày càng nhiều vào dịch vụ bán hàng, chèo đò, nấu ăn, mở homestay tại Tràng An, biến mỗi trải nghiệm du lịch thành một cuộc gặp gỡ với văn hóa bản địa. Một số start-up trẻ còn ứng dụng công nghệ thực tế ảo, dựng phim 3D để quảng bá di sản Hoa Lư, Tràng An trên nền tảng số, giúp khách quốc tế “tham quan từ xa” trước khi tới…

Đây là những dấu hiệu cho thấy Ninh Bình đang chuyển từ “khai thác” sang “sáng tạo”. Đồng chí Nguyễn Cao Tấn, Phó Giám đốc Sở Du lịch tỉnh Ninh Bình khẳng định: Những mô hình này không chỉ nhằm tôn vinh, bảo tồn tinh hoa văn hóa nghề truyền thống để tạo nên các sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc. Mà hơn hết đã thúc đẩy kinh tế sáng tạo dựa trên các giá trị di sản. Tất cả những điều đó cho thấy, Ninh Bình đã có bước chuyển rõ rệt, từ nền kinh tế dựa nhiều vào tài nguyên thiên nhiên sang nền kinh tế sáng tạo, lấy di sản và văn hóa làm nền tảng.

Theo đánh giá của các cơ quan chức năng, nhiệm kỳ vừa qua, tỉnh Ninh Bình đã có sự chuyển biến mạnh mẽ trong tái cơ cấu nền kinh tế, khởi tạo các ngành kinh tế mới nổi dựa vào khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh. Gia tăng sản phẩm công nghiệp chủ lực, sản phẩm du lịch đặc sắc gắn với làm sâu sắc những giá trị mới, bên cạnh nâng tầm giá trị truyền thống của vùng đất văn hiến và cách mạng.

Đặc biệt, các động lực tăng trưởng mới được khởi tạo, bước đầu phát huy tác dụng, nhất là phát triển công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí, du lịch, kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế sáng tạo, kinh tế di sản. Hiệu quả ứng dụng thành tựu khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số thể hiện rõ trong nhiều ngành, lĩnh vực, nổi bật là đổi mới sáng tạo dựa vào giá trị văn hóa, nghệ thuật. Trên cơ sở đó, đã xuất hiện những mô hình kinh doanh mới như thương mại điện tử, nhượng quyền thương hiệu, kinh tế đêm, kinh tế thể thao, kinh tế di sản, công viên văn hóa, công viên giải trí… mang đặc trưng kinh tế sáng tạo. Du lịch, công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí dần khẳng định vai trò cụm ngành kinh tế mũi nhọn, phát huy sức mạnh mềm, nâng cao giá trị thương hiệu địa phương.

Ninh Bình đã chứng minh bản lĩnh vươn lên bằng những kết quả toàn diện. Tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm (GRDP) trên địa bàn tỉnh 5 năm (2020-2025) bình quân ước đạt 9,26%/năm. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, công nghiệp - xây dựng và dịch vụ chiếm tỷ trọng ngày càng lớn, trong khi nông nghiệp từng bước hiện đại, bền vững. Du lịch tiếp tục là điểm sáng, vượt đỉnh trước đại dịch COVID-19 với trung bình 10,35 triệu lượt khách/năm. Riêng năm 2025, toàn tỉnh ước đón 18 triệu lượt khách, tổng doanh thu đạt 18.000 tỷ đồng. Các danh hiệu quốc tế liên tục được vinh danh: Tràng An lọt vào danh sách những điểm đến thân thiện nhất thế giới, Cúc Phương nhiều năm liền được trao giải “Công viên quốc gia hàng đầu châu Á”; Danh lam thắng cảnh và Khảo cổ Quần thể Tam Chúc; Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật chùa Cổ Lễ vừa được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt…

Tiếp tục tạo đột phá trong nhiệm kỳ mới

Trong xu thế toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0, kinh tế sáng tạo nổi lên như một động lực phát triển tất yếu. Đây là nền kinh tế dựa trên tri thức, công nghệ, sáng kiến và bản sắc văn hóa, thay vì chỉ dựa vào khai thác tài nguyên. Với Ninh Bình, lựa chọn này không chỉ phù hợp với lợi thế đặc thù mà còn mở ra cánh cửa bứt phá.

TS. Hà Huy Ngọc, Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới, nhận định: “Ninh Bình sở hữu nguồn tài nguyên di sản đặc sắc, nhưng giá trị ấy chỉ thực sự trở thành động lực khi được đặt trong khung chính sách vượt trội. Muốn kinh tế sáng tạo trở thành đột phá, tỉnh cần mạnh dạn thí điểm cơ chế đặc thù, tạo môi trường cởi mở để doanh nghiệp và người dân tự do sáng tạo. Khi có chính sách đủ sức khơi thông, ý tưởng từ di sản, làng nghề hay khởi nghiệp mới có cơ hội bứt phá.”

Cùng chia sẻ về vấn đề này, TS. Nguyễn Hồng Thục, Đại học Quốc gia Hà Nội gợi mở thêm một góc nhìn dài hạn: “Nếu biết đặt "nồi cơm" kinh tế di sản cộng sinh cùng kinh tế sáng tạo, Ninh Bình sẽ có một mô hình phát triển vừa gìn giữ bản sắc, vừa tạo giá trị gia tăng lâu dài. Lợi thế lớn nhất của Ninh Bình chính là kho tàng di sản văn hóa - thiên nhiên độc đáo và có giá trị toàn cầu. Toàn tỉnh hiện đã kiểm kê gần 5.000 di tích, hàng nghìn lễ hội dân gian, làng nghề truyền thống là “nguyên liệu” vô giá cho công nghiệp văn hóa. Khi những giá trị ấy được số hóa, sáng tạo và kết nối thị trường toàn cầu, chúng sẽ mở ra dòng chảy mới cho phát triển bền vững.

Ông Bùi Văn Mạnh, Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình, cũng khẳng định: Khát vọng của Ninh Bình không dừng ở việc trở thành điểm đến du lịch nổi tiếng, mà còn hướng tới xây dựng hình ảnh một vùng đất sáng tạo, nơi di sản và đổi mới hòa quyện. Một Ninh Bình hiện đại nhưng vẫn đậm bản sắc, nơi mỗi sản phẩm, mỗi dịch vụ vừa mang giá trị văn hóa ngàn năm, vừa có sức cạnh tranh quốc tế.

Để hiện thực hóa mục tiêu ấy, nhiệm kỳ mới, Ninh Bình cần triển khai đồng bộ nhiều định hướng chiến lược. Trước hết là thúc đẩy kinh tế số, đưa công nghệ thấm sâu vào mọi lĩnh vực sản xuất và dịch vụ, từ nông nghiệp, công nghiệp cho đến du lịch. Song song với đó, công nghiệp văn hóa phải được coi là mũi nhọn, nơi di sản và bản sắc trở thành sản phẩm sáng tạo, mang lại giá trị gia tăng bền vững.

Trên nền tảng ấy, tỉnh khuyến khích mạnh mẽ khởi nghiệp, đặc biệt trong giới trẻ, để hình thành một hệ sinh thái sáng tạo năng động, giàu sức cạnh tranh. Và để gắn kết tất cả, cần xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo cấp tỉnh, kết nối trường - viện - doanh nghiệp, trở thành nơi ươm mầm cho những ý tưởng mới, góp phần đưa sáng tạo trở thành động lực chủ đạo.

Tất nhiên, để các định hướng ấy đi vào thực tế, chính sách phải đi trước một bước. Quỹ hỗ trợ đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp cần sớm ra đời, đi cùng các ưu đãi về vốn, đất đai và thuế. Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ phải được chú trọng để nuôi dưỡng sáng tạo lâu dài. Quan trọng không kém là phát triển nguồn nhân lực: thanh niên được trang bị kỹ năng công nghệ; nông dân, nghệ nhân được bồi dưỡng kiến thức quản trị và kinh doanh, để mọi tầng lớp đều có thể tham gia vào nền kinh tế sáng tạo. Quan trọng hơn cả là huy động sức mạnh cộng đồng. Khi người dân trở thành chủ thể vừa bảo tồn, vừa sáng tạo, kinh tế sáng tạo không chỉ là khẩu hiệu mà là sức mạnh thực sự. Chính sự tham gia của cộng đồng sẽ bảo đảm tính bền vững và tạo nên bản sắc riêng có cho Ninh Bình.

Lựa chọn kinh tế sáng tạo là một chiến lược đột phá không phải con đường dễ dàng, nhưng chính sự khó khăn ấy mới khẳng định bản lĩnh của một vùng đất giàu truyền thống. Khi di sản ngàn năm được đánh thức bằng sức mạnh công nghệ và trí tuệ con người, khi khát vọng hôm nay gặp gỡ tinh hoa quá khứ, Ninh Bình sẽ kiến tạo diện mạo mới: hiện đại mà vẫn thấm đẫm bản sắc.